Chăm sóc con tuổi dậy thì có sự khác biệt rất lớn với các giai đoạn trước vì trẻ đang trải qua nhiều thay đổi tâm sinh lý quan trọng. Do đó, cập nhật các thông tin về dậy thì của trẻ được chia sẻ bởi NuBest Vietnam dưới đây là điều cần thiết giúp bố mẹ có kế hoạch chăm sóc và giáo dục con hợp lý đồng thời cùng hồi tưởng lại thời kỳ “ẩm ương” thú vị của mình trước đây nhé.
Dậy thì là quá trình chuyển giao từ một đứa trẻ thành một người trưởng thành với nhiều sự thay đổi trong sinh lý, tâm lý, trong đó nổi bật nhất chính là hoàn thiện cơ quan sinh dục và chức năng sinh sản. Độ tuổi dậy thì khác nhau ở nam và nữ.
.jpg)
Trẻ bắt đầu và kết thúc giai đoạn dậy thì trong khoảng 10-18 tuổi, trong thời kỳ này có những thay đổi đáng kể về thể chất cũng như tinh thần.
Độ tuổi dậy thì của nam giới thường bắt đầu từ 9-14 tuổi và kết thúc ở trong khoảng từ 16-18, tốc độ phát triển của bạn nam trong giai đoạn dậy thì không giống nhau.
Các bạn nữ bắt đầu dậy thì vào khoảng 10 - 11 tuổi và kết thúc dậy thì vào khoảng 15-17 tuổi. Quá trình dậy thì của mỗi bạn nữ không giống nhau hoàn toàn, một số đặc điểm sẽ xuất hiện sớm hơn, muộn hơn tùy vào cơ địa và cách chăm sóc sức khỏe.
Nếu các dấu hiệu dậy thì xuất hiện trước 8 tuổi đối với bé gái và trước 9 tuổi đối với bé trai, trẻ đang dậy thì sớm.
Dậy thì sớm thường xuất phát từ nhiều nguyên nhân:
Trong não hoặc tủy sống có khối u
Não bị thủy úng, có khối u nhưng không phải ung thư
Bức xạ hoặc ngoại lực gây ảnh hưởng đến não hoặc tủy sống
Trẻ bị hội chứng McCune-Albright – một bệnh di truyền tác động đến xương, màu da và tuyến nội tiết
Trẻ bị tăng sản thượng thận bẩm sinh – Một nhóm các rối loạn di truyền do quá trình sản sinh nội tiết tố tại tuyến thượng thận xảy ra bất thường.
Trẻ bị suy tuyến giáp
Một số tác nhân sau đây có thể gây nên tình trạng dậy thì sớm ở trẻ:
Khi đã qua tuổi 13 ở nữ và 15 ở nam nhưng trẻ chưa có dấu hiệu của sự dậy thì, trẻ có thể bị dậy thì muộn.
Nguyên nhân gây dậy thì muộn
Các bé gái phải vận động cường độ cao như tập luyện điền kinh, thể dục dụng cụ thường bắt đầu dậy thì muộn hơn trẻ bình thường.
Tuyến yên và vùng dưới đồi ở não gặp vấn đề khiến hàm lượng nội tiết tố sinh dục tiết ra ít. Tình trạng này có thể do rối loạn di truyền (hội chứng Turner ở nữ giới và hội chứng Klinefelter ở nam), rối loạn tăng trưởng, xạ trị hoặc hóa trị, nhiễm trùng, phẫu thuật..
Khi bắt đầu dậy thì do có những thay đổi về nội tiết tố cũng như nhận thức tinh thần nên ở cả nam và nữ có những biểu hiện giống và khác nhau như:
Các dấu hiệu dậy thì ở trẻ nữ ( ảnh dreamtimes)
Tại vị trí ngực nhú lên cục nhỏ, hơi sưng và đau. Sau đó phát triển nhanh, phần đầu ngực bắt đầu chuyển màu sẫm hơn bình thường.
Vùng nách xuất hiện lông màu đen, khá cứng, số lượng không quá nhiều, một số bé sẽ cảm thấy hơi ngứa ngáy, khó chịu ở nách vì sự xuất hiện của những “người bạn mới” này.
Bộ phận sinh dục thay đổi rõ rệt, màu sắc đậm hơn, xuất hiện lông mu, bắt đầu có khí hư (dịch âm đạo).
Chiều cao phát triển nhanh hơn những thời kỳ trước, bắt đầu có nhiều mỡ dọc cánh tay, đùi, hông tròn, vòng 2 nhỏ hơn so với vòng 1 và vòng 3.
Mồ hôi ra nhiều hơn, vùng nách cùng với sự xuất hiện của lông nách còn có dịch tiết có mùi, tạo ra mùi cơ thể.
Không phải mọi bé gái đều có mụn trứng cá tại thời điểm dậy thì. Một số trẻ có mụn đầu trắng, mụn đầu đen, mụn mủ do tuyến bã nhờn hoạt động mạch làm bít tắc lỗ chân lông.
Các dấu hiệu dậy thì ở bé trai
Dương vật và tinh hoàn to lên, bìu tối màu hơn, lông mu xuất hiện.
Lông nách phát triển, số lượng và kích thước lớn hơn so với bé gái.
Mồ hôi đổ nhiều, có mùi cơ thể.
Vú sưng nhẹ
Khi ngủ hoặc khi nhìn thấy hình ảnh, video, có nội dung giới tính, bé trai có thể xuất tinh không kiểm soát.
Giọng “vỡ”, ồm ồm và trầm hơn
Chiều cao, cân nặng tăng nhanh, có bắp tay, bắp chân, vai rộng hơn.
Tương tự như các bạn gái, bạn nam có mụn trứng cá, mụn đầu đen, mụn mủ khi dậy thì.
Nếu trước đó trẻ hoàn toàn phụ thuộc vào quyết định của bố mẹ thì bây giờ, trẻ đã tự chủ trong suy nghĩ và hành động. Đối với những vấn đề cá nhân của mình, trẻ cũng muốn được thể hiện quan điểm riêng. Sự độc lập của trẻ cũng khác nhau tùy vào từng thời điểm. Lúc mới dậy thì, trẻ có xu hướng không thích tham gia các hoạt động cùng bố mẹ, miễn cưỡng chấp nhận quyết định của bố mẹ nếu không thích. 2-3 năm sau khi các dấu hiệu dậy thì đầu tiên xuất hiện, mối quan hệ giữa bố mẹ và trẻ trở nên gay gắt hơn do trẻ muốn tự do, dành nhiều thời gian cho bạn bè. Cuối giai đoạn dậy thì, trẻ lại trân trọng những lời khuyên của cha mẹ hơn, hiểu chuyện hơn, không còn nông nổi, bốc đồng như trước đó nữa.
Trẻ bắt đầu dành nhiều thời gian để tư duy, phân tích kỹ lưỡng các sự việc, vấn đề mà mình gặp phải, chủ động tích lũy cho bản thân nhiều kinh nghiệm, kỹ năng. Tuy nhiên, nếu quá đề bảo bản thân, cái tôi cá nhân mà từ chối lời khuyên bảo, giáo dục từ gia đình, nhà trường, trẻ có thể sa ngã vào các tệ nạn xã hội, mắc phải các hội chứng tâm lý, trầm cảm, thậm chí tự tử… mà không nghĩ đến hậu quả.
Trẻ bắt đầu quan tâm và tò mò với những thay đổi trên cơ thể, giới tính, có nhu cầu làm đẹp bao gồm sử dụng các sản phẩm sức khỏe, làm đẹp và thời trang. Trẻ có thể yêu cầu bố mẹ mua cho mình nhiều quần áo, mỹ phẩm, quan tâm đến cách ăn mặc của người khác để định hình phong cách thời trang riêng cho mình.
Một số trẻ trong giai đoạn dậy thì bắt đầu lơ là với việc học, thành tích học tập giảm sút nghiêm trọng. Trẻ không thích học, dành nhiều thời gian cho bạn bè, yêu đương, quá áp lực với thành tích mà bố mẹ đã đặt ra cho mình… dần dần hình thành tâm lý chán học, sợ học, dẫn đến kết quả học tập sa sút.
Trẻ tích cực kết bạn, thích đi chơi, trò chuyện với bạn bè hơn là ở nhà và không muốn gia đình can thiệp sâu vào việc trẻ kết bạn với ai. Về những vấn đề cá nhân, trẻ có xu hướng tâm sự và tin tưởng bạn bè hơn gia đình.
Trẻ có thể rung động, cảm mến bạn khác giới, mong muốn được làm quen và xây dựng tình cảm yêu đương. Trong quá trình này, trẻ cũng đã có ham muốn tình dục, thực hiện các hành vi ôm, hôn, thậm chí quan hệ tình dục.
Vì có những sự thay đổi đột ngột, những trường hợp lần đầu tiên gặp phải trên đời, dẫn đến tình trạng bỡ ngơ không biết phải làm sao; bố mẹ nên có những cách quan tâm đến trẻ để cùng trẻ trải qua giai đoạn dậy thì tốt nhất như:
Chăm sóc sức khỏe cho trẻ ở tuổi dậy thì giúp trẻ phát triển tốt hơn
Dậy thì là thời điểm tuyến yên sản sinh ra lượng nội tiết tố tăng trưởng và nội tiết tố sinh dục nhiều nhất. Hai yếu tố này kích thích phát triển chiều cao, cân nặng hiệu quả. Trong đó, bố mẹ cần chú ý đến sự tăng trưởng chiều cao của con bởi đây là cơ hội cuối cùng để cải thiện chiều cao.
Nếu trong thời kỳ dậy thì, có 1-2 năm bất kỳ trẻ có thể cao thêm 8-12cm/năm thì sau dậy thì, chiều cao chỉ tăng vài cm/năm và dừng hẳn vào khoảng năm 20 tuổi. Tận dụng tốt giai đoạn dậy thì sẽ giúp trẻ khắc phục sự tăng trưởng chiều cao khiêm tốn ở thời kỳ trước (nếu có) và sở hữu chiều cao nổi bật khi trưởng thành.
Để con có sức khỏe tốt, phát triển chiều cao, cân nặng đạt chuẩn, bố mẹ nên bổ sung dinh dưỡng đa dạng, lựa chọn các thực phẩm chứa nhiều Canxi để kích thích hệ xương phát triển như: Tôm, cua, gà, trứng, cá hồi, cá thu, cá ngừ, cải bó xôi, bông cải xanh, đậu hà lan, sữa… Khuyến khích con tập luyện thể dục thể thao hằng ngày tại nhà, các câu lạc bộ. Ngoài ra, con cũng nên ngủ sớm, ngủ đủ giấc mỗi ngày để có đủ năng lượng cho học tập, vận động và hỗ trợ chiều cao phát triển tốt.
Bố mẹ nên hướng dẫn con giữ vệ sinh cơ thể, đặc biệt là vùng kín trong giai đoạn dậy thì để phòng ngừa những bệnh lý viêm nhiễm nguy hiểm. Ở giai đoạn này trẻ đổ mồ hôi nhiều hơn, có mùi cơ thể, dễ bị mụn trứng cá nên cần tắm rửa hằng ngày, rửa mặt bằng sữa rửa mặt dịu nhẹ để loại bỏ bụi bẩn. Nếu con có mùi cơ thể nặng, hãy hướng dẫn con lựa chọn và sử dụng sản phẩm khử mùi để tự tin hơn khi gặp gỡ bạn bè.
Nếu con dậy thì sớm hoặc dậy thì muộn, hãy đem con đến các cơ sở y tế để được thăm khám, chẩn đoán sức khỏe, tìm ra nguyên nhân và điều trị kịp thời.
Trẻ đã có thể nảy sinh yêu đương và ham muốn tình dục trong giai đoạn dậy thì. Do đó, đừng bỏ qua giáo dục giới tính để bảo vệ sức khỏe và tương lai cho con yêu.
Nên giáo dục con về các giới hạn trong mối quan hệ tình cảm. “Say nắng”, nắm tay, hôn có thể diễn ra nhưng dậy thì chưa phải là thời điểm phù hợp để quan hệ tình dục. Hãy giúp con hiểu rằng, quan hệ tình dục khi con còn chưa trưởng thành có thể gây ra nhiều tác hại như: Có thai ngoài ý muốn, mắc bệnh lây truyền qua đường tình dục, ảnh hưởng tâm lý…
Không chắc chắn rằng con sẽ hoàn toàn nghe lời bố mẹ, tuổi dậy thì rất dễ bồng bột, muốn khám phá nên đừng bỏ qua việc giáo dục cách tránh thai cho con. Bao cao su là lựa chọn an toàn và hiệu quả để tránh mang thai ngoài ý muốn. Hãy hướng dẫn trẻ cách sử dụng bao cao su, những nơi bán bao cao su hoặc cụ thể hơn là cách thương hiệu bao cao su uy tín.
Nuôi dạy con tuổi dậy thì không hề dễ dàng. Xã hội trước đây và bây giờ đã thay đổi rất nhiều, tác động đến sự phát triển của trẻ. Những cách giáo dục trẻ dậy thì ở thế hệ trước không còn phù hợp với trẻ em hiện nay, thậm chí còn khiến khoảng cách giữa bố mẹ và con cái trở nên xa cách.
Nếu bố mẹ áp đặt suy nghĩ và ép buộc con phải nghe lời mình có thể khiến mối quan hệ bố mẹ - con cái xa cách hơn, đẩy con vào con đường hư hỏng.
Khi con ở độ tuổi này, hãy tìm cách để làm bạn với con, giúp con cởi mở hơn với gia đình, sẵn sàng chia sẻ và tìm kiếm sự trợ giúp khi gặp khó khăn trong học tập, cuộc sống.
Nên dành nhiều thời gian cho con hơn, cùng con làm việc nhà, trò chuyện, tham gia các hoạt động thể thao, củng cố mối quan hệ tình cảm và dạy con những kỹ năng giao tiếp cá nhân cần thiết cho sự phát triển nhân cách của con khi trưởng thành.
Khi trẻ mắc sai lầm, đừng chỉ biết quát nạt, hãy hỏi con về lý do, hướng dẫn con cách khắc phục khó khăn để sai lầm không còn tái diễn.
Làm bạn cùng con, thấu hiểu suy nghĩ, cảm giác của con, có sự tôn trọng nhất định với quan điểm của con là bí quyết giáo dục con hiệu quả trong giai đoạn dậy thì.
Tuổi dậy thì, cả con cái và bố mẹ đều là một thời kỳ khó khăn, cần sự thấu hiểu, sẻ chia. Đừng để con cô đơn trong hành trình dậy thì, trưởng thành của mình. Bố mẹ hãy luôn đồng hành và hỗ trợ con yêu nhé.
