Chiều cao của trẻ tăng trưởng nhanh hay chậm, có đạt chuẩn so với độ tuổi hay không do nhiều yếu tố quyết định. Trong đó, di truyền ảnh hưởng khá nhiều đến quá trình phát triển chiều cao tự nhiên. Tuy nhiên, di truyền không quyết định chiều cao hoàn toàn mà chỉ chi phối một phần. Vậy, yếu tố di truyền ảnh hưởng đến chiều cao của trẻ như thế nào? Cùng tìm hiểu chi tiết trong bài viết dưới đây nhé.
Sự phát triển chiều cao của trẻ như thế nào chịu sự chi phối của nhiều yếu tố: Di truyền, dinh dưỡng, vận động, giấc ngủ, môi trường sống... Trong đó, chỉ có di truyền là yếu tố cố định, được quy định ngay từ khi trẻ còn là một bào thai và không thể thay đổi được. Các yếu tố còn lại phụ thuộc vào cách chăm sóc sức khỏe cho con hằng ngày, cha mẹ và bản thân trẻ đều có thể chủ động can thiệp.
Do đó, việc di truyền ảnh hưởng đến chiều cao như thế nào vẫn luôn nhận được sự quan tâm của cha mẹ, nhất là những phụ huynh có chiều cao khiêm tốn. Họ lo lắng con cái cũng sẽ có chiều cao khiêm tốn, ảnh hưởng đến cuộc sống.
Chiều cao chịu sự tác động của yếu tố di truyền
Thực tế, chiều cao được quy định bởi nhiều gen khác nhau, mỗi gen có vai trò nhỏ trong việc xác định chiều cao cuối cùng của trẻ. Các gen này ảnh hưởng đến các khía cạnh khác nhau của sự phát triển chiều cao, bao gồm:
- Chiều dài xương: Một số gen di truyền có thể quy định chiều dài xương tối đa mà trẻ có thể đạt được. Chiều dài xương càng lớn thì chiều cao của trẻ càng cao.
- Mật độ xương: Mật độ xương cao chỉ lượng mô khoáng trong xương trên một đơn vị diện tích. Mật độ xương càng cao chứng tỏ xương càng chắc khỏe, chiều cao càng tăng trưởng thuận lợi. Một số gen di truyền sẽ quy định mật độ xương bằng cách chi phối quá trình tích lũy khoáng chất tại xương.
- Tốc độ tăng trưởng: Xương tăng trưởng càng nhanh thì chiều cao của trẻ càng phát triển tốt. Các gen di truyền cũng tham gia chi phối đến tốc độ tăng trưởng của xương thông qua việc sản xuất hormone tăng trưởng. Một số vấn đề sức khỏe bẩm sinh có thể ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất hormone tăng trưởng, khiến chiều cao phát triển kém.
- Thời điểm dậy thì: Thời điểm trẻ dậy thì bắt đầu càng sớm thì trẻ càng có ít cơ hội đạt chiều cao nổi bật do thời gian chiều cao phát triển ít hơn. Các gen di truyền có thể ảnh hưởng đến thời điểm trẻ dậy thì.
Có nhiều thông tin khác nhau về tỉ lệ ảnh hưởng của di truyền đến chiều cao. Một số người cho rằng, di truyền quy định từ 60 – 80% trong quá trình phát triển chiều cao, chiếm tỉ lệ lớn nhất. Nhiều tài liệu lại khẳng định, di truyền chỉ ảnh hưởng khoảng 20 – 23% sự tăng trưởng chiều cao. Vì rất nhiều trường hợp cha mẹ đều có chiều cao nổi bật, con cái vẫn thấp hơn chuẩn. Các nhà khoa học trên Thế Giới vẫn đang trong quá trình nghiên cứu để xác định chính xác số lượng gen di truyền tác động đến chiều cao, cũng như thống nhất về tỉ lệ ảnh hưởng của di truyền đến chiều cao.
Tuy nhiên, từ thực tế nhiều trường hợp cha mẹ thấp con vẫn cao đạt chuẩn, cha mẹ cao lớn nhưng con cái vẫn cao dưới chuẩn. Các anh chị em trong 1 gia đình vẫn có chiều cao khác nhau. Thậm chí, dù là sinh đôi thì 2 đứa trẻ vẫn có thể có chiều cao chênh lệch khi trưởng thành. Có thể thấy di truyền không phải là yếu tố quyết định chiều cao, mức độ ảnh hưởng của di truyền đến chiều cao không quá lớn.
Các nhà khoa học đã nghiên cứu và xác định được gần 700 gen di truyền từ cha mẹ có thể ảnh hưởng đến chiều cao con cái. Nổi bật có một số gen sau:
- Gen GH1: Gen GH1 nằm trên nhiễm sắc thể số 17. Nó hướng dẫn tạo ra các protein hormone tăng trưởng. Hormone tăng trưởng (GH), kích thích phát triển chiều cao được sản xuất trong các tế bào somatotropic kích thích tăng trưởng nằm ở tuyến yên. Hormone tăng trưởng thúc đẩy xương và mô phát triển bình thường. Nó cũng tham gia nhiều phản ứng hóa học như sản xuất protein, chuyển hóa chất béo và carbohydrate.
Các nhà khoa học đã khám phá ra gần 700 gen di truyền ảnh hưởng đến chiều cao
- Gen IGF1: Mã gen này quy định sản xuất yếu tố tăng trưởng giống insulin 1 (IGF1), thúc đẩy sự phát triển của xương và cơ bắp. Protein được mã hóa từ gen này tương tự insulin về chức năng và cấu trúc, điều hòa sự tăng trưởng và phát triển. Nếu gen này bị khiếm khuyết sẽ dẫn đến tình trạng thiếu hụt yếu tố tăng trưởng giống insulin, khiến chiều cao tăng trưởng kém.
- Gen COL2A1: Gen này nằm trên nhiễm sắc thể 12, hướng dẫn tạo ra một thành phần của collagen type 2 là chuỗi pro-alpha1. Hệ xương cần có collagen loại 2 để bổ sung cấu trúc và sức mạnh cho mô liên kết cho sụn, giúp quá trình tạo xương từ sụn diễn ra hiệu quả.
- Gen VDR: Gen này quy định khả năng hấp thụ vitamin D, giúp cơ thể hấp thụ canxi tốt hơn. Thiếu hụt vitamin D là một trong những nguyên nhân khiến hệ xương yếu, còi xương, chiều cao chậm phát triển do xương không thể hấp thụ được canxi.
Di truyền tác động đến toàn bộ quá trình phát triển chiều cao của trẻ từ khi còn là một bào thai đến khi trưởng thành.
- Giai đoạn thai nhi: Sự kết hợp gen của cha và mẹ sẽ quy định những đặc điểm về hình thái của thai nhi như chiều dài cơ thể, cấu tạo các đặc điểm trên gương mặt, màu da, màu tóc… cũng như tốc độ phát triển chiều dài, cân nặng của thai nhi.
- Giai đoạn thơ ấu: Sau khi chào đời, chiều cao của trẻ tăng trưởng khá nhanh trong 2 năm đầu tiên, sau đó duy trì tốc độ ổn định trong 6-8 năm tiếp theo. Lúc này, chiều cao vẫn chịu sự tác động của gen di truyền, ảnh hưởng đến quá trình khoáng hóa xương, hấp thụ vitamin D, sự sản sinh hormone tăng trưởng… Tiềm năng di truyền chiều cao tốt giúp trẻ phát triển chiều cao thuận lợi và đạt chuẩn chiều cao theo độ tuổi.
Gen di truyền ảnh hưởng đến tốc độ tăng trưởng chiều cao từ bào thai đến khi trưởng thành
- Giai đoạn dậy thì: Một số gen di truyền sẽ ảnh hưởng đến thời điểm dậy thì của trẻ. Những trẻ dậy thì sớm sẽ có ít cơ hội đạt chuẩn chiều cao hơn do có ít thời gian phát triển chiều cao hơn. Dậy thì quá muộn cũng không tốt cho chiều cao của trẻ. Trong giai đoạn dậy thì, cơ thể sản sinh ra nhiều hormone giới tính, hormone tăng trưởng hơn. Cả 2 loại hormone này đều trực tiếp tác động đến sự tăng trưởng thể chất của trẻ.
- Giai đoạn trưởng thành: Sau dậy thì, chiều cao phát triển rất chậm và đến khoảng tuổi 18 – 20 thì dừng hẳn. Di truyền và các yếu tố ảnh hưởng đến chiều cao khác vẫn đang tác động đến sự tăng trưởng chiều cao. Gen di truyền vẫn tham gia chi phối quá trình sản xuất hormone tăng trưởng, hấp thụ vitamin D, khoáng hóa xương… Nhưng sức ảnh hưởng không còn nhiều do chiều cao đang bước vào giai đoạn ngừng phát triển.
Thực tế, di truyền dù ảnh hưởng đến chiều cao nhưng bất kỳ ai trong chúng ta đều không thể thay đổi được gen di truyền của con. Ngay từ khi được hình thành trong cơ thể mẹ, thai nhi đã mang các đặc điểm di truyền từ cha và mẹ, quy định một phần về khoáng hóa xương, sự phát triển của tấm tăng trưởng hay sự hấp thụ vitamin D…
Không thể thay đổi di truyền đồng nghĩa với việc mọi đứa trẻ đều có sẵn 23% tiềm năng chiều cao của mình. Nhưng 77% còn lại bao gồm các yếu tố dinh dưỡng, vận động, giấc ngủ, môi trường sống đều có thể thay đổi được. Nếu tiềm năng di truyền về chiều cao của con không nổi bật do cha và mẹ đều cao khiêm tốn, các bạn có thể cải thiện các yếu tố ảnh hưởng đến chiều cao khác nghiêm túc ngay từ nhỏ để giúp con có được chiều cao nổi bật.
Để con sở hữu chiều cao nổi bật, dù đã có sẵn tiềm năng di truyền tốt, thì cha mẹ vẫn nên áp dụng một số biện pháp sau đây:
Dinh dưỡng là yếu tố tác động lớn nhất trong phát triển chiều cao, hơn 30%. Để con có chiều cao nổi bật, chế độ ăn uống hằng ngày phải có sự cân bằng, đa dạng với đầy đủ các nhóm chất dinh dưỡng như protein, carbohydrate, chất béo, vitamin và khoáng chất. Thực đơn ăn uống khoa học giúp con có đủ năng lượng để học tập, vận động, vui chơi.
Cha mẹ nên đặc biệt chú trọng bổ sung các thực phẩm giàu canxi, vitamin D, protein, kẽm, magie… vì đây là những thành phần trực tiếp ảnh hưởng đến tốc độ tăng trưởng của xương và chiều cao. Một số thực phẩm có lợi cho sự tăng trưởng chiều cao của trẻ nên ăn thường xuyên: Sữa, sản phẩm làm từ sữa, cá hồi, cá trích, tôm, cua, thịt gà, trứng gà, rau cải xoăn, rau chân vịt, trái cây mọng nước…
Chế độ ăn uống đủ chất giúp trẻ phát triển chiều cao thuận lợi
Nhu cầu giấc ngủ sẽ thay đổi theo độ tuổi. Ngủ sớm và đủ giấc giúp con khỏe mạnh, tỉnh táo, học tập và vận động hiệu quả hơn. Đặc biệt, tuyến yên cũng sản xuất hormone tăng trưởng nhiều hơn vào ban đêm, đạt đỉnh trong khung giờ 23h – 01h sáng nếu trẻ ngủ sâu giấc. Cha mẹ nên khuyến khích con ngủ 8-10 tiếng mỗi ngày, bắt đầu ngủ trước 22h. Ngoài ra, nên chú ý đảm bảo các yếu tố cần thiết để con có giấc ngủ ngon như phòng ngủ sạch sẽ thông thoáng, giường ngủ êm ái, nhiệt độ và ánh sáng phù hợp, không có tiếng ồn…
Tùy vào thể trạng, độ tuổi, năng khiếu thể thao của con mà cha mẹ có thể lựa chọn cho con một vài môn thể thao phù hợp để tập luyện hằng ngày. Các bài tập thể dục thể thao giúp tăng cường sức khỏe, kích thích phát triển xương và cơ bắp, tăng mật độ xương, thúc đẩy tuyến yên sản xuất hormone tăng trưởng. Đây là những điều kiện lý tưởng cho chiều cao phát triển nhanh chóng hơn. Một số môn thể thao có lợi cho chiều cao của trẻ như: Bơi, chạy, nhảy dây, đạp xe, bóng đá, bóng chuyền, bóng rổ, cầu lông… Thời gian vận động mỗi ngày nên đạt từ 45 – 60 phút mới có thể hỗ trợ chiều cao tăng trưởng thuận lợi
Định kỳ 3-6 tháng một lần, cha mẹ nên đưa con đến cơ sở y tế để thăm khám, theo dõi tình trạng sức khỏe của trẻ để phát hiện sớm các vấn đề ảnh hưởng đến chiều cao. Việc thăm khám định kỳ sẽ giúp cha mẹ kiểm tra con đã phát triển đạt chuẩn hay chưa, thiếu chuẩn chiều cao do các nguyên nhân nào, cách khắc phục ra sao… Nền tảng sức khỏe tốt giúp con tăng trưởng thể chất, trí tuệ thuận lợi hơn.
Đưa trẻ đi thăm khám sức khỏe định kỳ 3-6 tháng/lần
Trường hợp con chưa đạt chuẩn chiều cao do thiếu hụt dinh dưỡng, các bạn cũng có thể bổ sung vitamin và khoáng chất theo hướng dẫn của bác sĩ thông qua các sản phẩm hỗ trợ tăng chiều cao uy tín. Hiện nay, thực phẩm chức năng tăng chiều cao xuất xứ từ Mỹ được nhiều chuyên gia đánh giá cao về hiệu quả, độ an toàn. Các bạn có thể tham khảo thông tin sản phẩm tăng chiều cao của Mỹ theo gợi ý của chuyên gia để chọn được cho con một bạn đồng hành cải thiện chiều cao nhanh chóng.
Di truyền là một trong những yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển chiều cao. Tuy nhiên, mức ảnh hưởng của di truyền không quá lớn. Nếu cha mẹ chú ý chăm sóc bữa ăn, giấc ngủ của con một cách khoa học từ nhỏ, con vẫn có cơ hội đạt chuẩn chiều cao dù cha mẹ thấp bé.
